Iğdır ili Karakoyunlu ilçesinde, özellikle ovalık ve dağlık bölgelerde yüzyıllardır halkın doğayla kurduğu kadim bağın bir ürünü olan birçok doğal ot ve bitki yetişmektedir. Bu bitkiler, ilkbaharda kendiliğinden çıkan, adeta doğanın bizlere armağanı olan nimetlerdir. Yalnızca karın doyurmakla kalmaz; şifa kaynağı, gelenek taşıyıcısı ve kültürel hafızanın birer parçası olarak yaşamımızda yer alırlar.
Ne yazık ki köylerin boşalması, kent yaşamının yaygınlaşması ve modern beslenme alışkanlıkları, bu lezzetlerin unutulmasına yol açmıştır. Oysa bu otlar ve doğal yiyecekler, hem sağlıklı yaşamın hem de kültürel sürekliliğin anahtarıdır. Aşağıda, Iğdır yöresine özgü, birçoğu artık unutulmaya yüz tutmuş 15 doğal yiyeceği sizlerle paylaşmak istiyorum:
1. Çoban Kirpisi:
Kaçardoğanşalı köyünde “Gobular” ve “Kire” denilen mevkilere gidilerek toplanırdı. Yabanî bir pencerdir. Suda kaynatılıp sıkılarak tuzlanır ya da yağda kızartılıp yumurtayla pişirilirdi. Pazarda da zaman zaman satılırdı. “Katığ aşına” katılarak da tüketilirdi. Kendine has lezzetli bir aroması vardır.
2. Salmanca:
İlkbaharda doğal olarak yetişir. Ayıklandıktan sonra haşlanıp sıkılır, yumurtayla kızartılır. Tandırda kete yapılır, özellikle içine eritilmiş camış yağı sürüldüğünde müthiş bir lezzet ortaya çıkar.
3. Gezeyağı Penceri:
Beline “surfa” (bel torbası) bağlanarak, özel bıçakla kökünden kesilerek toplanır. Kaynatılıp yumurtayla pişirilir. Çok lezzetlidir.
4. Mantar (Göbekek):
İlkbahar yağmurlarından sonra çıkan, az bulunan beyaz bir mantardır. Sacda ya da yağda kızartılarak veya yumurtayla pişirilerek yenir.
5. Yelmik:
Yonca ya da buğday tarlalarında çıkar. Çiğ olarak tüketilir.
6. Kuşeppeği:
Aynı şekilde tarlalarda yetişen, çiğ yenen doğal bir bitkidir.
7. Yeşil Yonca:
İlkbaharda ilk çıkan taze yonca toplanır, tuzlanarak yenir.
8. Deve Dikeni:
Yaklaşık yarım metre boyunda, kalın gövdeli dikenli bir bitkidir. Kabukları soyularak iç kısmı muz gibi çiğ yenir.
9. Kuş Üzümü:
Pamuk ve pancar tarlalarında kendiliğinden yetişir. Kırmızı ve siyah türleri vardır.
10. Çağala:
Kayısının ham halidir. İlkbaharda toplanır, genellikle tuzlanarak tüketilir.
11. Alça (Erik):
Yörede “kayısıya erik”, “eriğe alça” denir. Farklı çeşitleri olup genellikle tuzla yenir.
12. Sakız Bitkisi:
Doğal bir yaban bitkisidir. Kırıldığında beyaz bir sıvı akar; bu sıvı kuruyunca sakız hâline gelir.
13. Kekik Çayı:
Ağrı Dağı eteklerinde yetişen doğal kekik, kurutularak çay yapılır. Şifa kaynağıdır.
14. Yarpız (Yaban Nanesi):
Çay kenarlarında yetişen aromatik bir bitkidir. Taze tandır lavaşına sarılıp tuzla birlikte yenir.
15. Evelik:
Dağlık bölgelerde bulunur. Yaş ya da kurutulmuş olarak kullanılır. Dolması, aşı ve çorbası yapılır. Kendine özgü hoş bir tadı vardır.
Bu bitkiler, sadece birer yiyecek değil; aynı zamanda birer kültürel mirastır. Toplumların hafızası sadece yazılı belgelerde değil, mutfaklarında, sofralarında ve doğayla kurdukları ilişkide gizlidir.
Bu yazı vesilesiyle hem hatırlamak hem de hatırlatmak istedim. Bilgilerde eksiklik ya da hata olabilir; katkı sunmak isteyen değerli hemşehrilerimin yorumlarını memnuniyetle karşılarım.
Tüm Iğdırlı kardeşlerime selam, sevgi ve muhabbetle…
Yorumlar
Kalan Karakter: