Tarihin İzinde Bir Coğrafya
Iğdır ilindeki yer adlarının analizi, bölgedeki yerleşimlerin çoğunun tarih boyunca burada yaşamış kavimlerden kalma adlar taşıdığını göstermektedir.
Bu durum, ilin yer adlarında M.Ö. 1000’li yıllardan günümüze kadar uzanan iskân tarihinin izlerini görmek açısından son derece önemlidir.
Örneğin Erkov (bugünkü Suveren) köyünün adının kökeni, günümüzden yaklaşık 3000 yıl öncesine, yani Urartular dönemine kadar uzanmaktadır.
Yine Artaksiyaslılar döneminde bir ibadet merkezi olarak kurulan Ahura (bugünkü Yenidoğan) en az 2200 yıllık bir geçmişe sahip yerleşim yeridir.
Kavimlerin Bıraktığı İzler
Iğdır ve çevresi, tarih boyunca birçok kavmin uğrak noktası olmuştur. Bölgede yaşamış olan Kimmer, Vanand, Bulgar, Saka, Udin, Arsaklı, Kıpçak, Hun, Ağaçeri, Parn, Sabir ve Hazar gibi Türk boylarından kalma yer adlarına rastlanmaktadır.
Ancak günümüzde Iğdır ilinde en çok karşılaşılan yer adları, XI. yüzyıldan itibaren Orta Asya’dan gelerek bölgeye yerleşen Selçuklu Türkmenleri ve onları izleyen Türkmen-Oğuz boy, oymak ve obalarına aittir.
Bu da bölgenin Türk kimliğini, tarihî süreklilik içinde güçlü biçimde yansıtmaktadır.
Bir Kavşak Noktası Olarak Iğdır
Iğdır’ın bugünkü topraklarını kapsayan depresyon alanı, coğrafi konum itibarıyla bir kavşak noktasıdır. Bu nedenle tarih boyunca farklı yönlerden gelen kavimlerin uğrak yeri olmuştur.
Bu kavimlerden bir kısmı yalnızca geçip gitmiş, bir kısmı ise kalıcı olarak yerleşmiştir.
Bölgedeki tarihî yer adlarının yoğunluğu, tam da bu geçiş ve yerleşim hareketliliğinin bir sonucudur.
Doğal Unsurlardan Gelen İsimler Az
Iğdır’da adını doğal unsurlardan alan yerleşimlerin sayısı, Türkiye’nin diğer bölgelerine göre oldukça azdır.
Bu tür adlar daha çok Iğdır Ovası’nı çevreleyen dağlık sahalarda görülmektedir.
Özellikle bitkilerle ilgili yer adlarının yok denecek kadar az oluşu, yörenin iktisadi anlamda orman örtüsünden yoksun olmasından kaynaklanmaktadır.
Cumhuriyet Döneminde Ad Değişiklikleri
Cumhuriyet döneminde, bölgedeki köy adlarının önemli bir kısmı değiştirilmiştir.
Yeni adlar verilirken genellikle coğrafi, tarihî ve ekonomik özellikler dikkate alınmıştır.
Ancak, bu süreçte bazı zaten Türkçe olan yer adlarının da değiştirildiği dikkat çekmektedir.
Örneğin Arapkir (Bayraktutan), Ekerek (Üçkaya) ve Haşeri (Bostanlı) gibi köylerin adları, tarihî ve kültürel anlamı göz ardı edilerek değiştirilmiştir.
Oysa bu tür yer adları, bölgenin Türklüğüne belge ve tanık olarak kabul edilebilecek en önemli kültür unsurlarıdır.
Halkın Hafızası Resmiyete Direniyor
Pek çok bölgemizde olduğu gibi, Iğdır yöresinde de verilen yeni isimlerin büyük bölümü halk arasında benimsenmemiştir.
Köylüler, eski adlarını resmî kayıtlara inatla yaşatmaya devam etmişlerdir.
Bu durum, yer adlarının yalnızca birer tabeladan ibaret olmadığını; halkın belleğinde kimlik, aidiyet ve tarih bilinciyle yer ettiğini göstermektedir.
Yer Adları Değiştirilirken…
Yer adları, bir milletin tarihine, kültürüne ve coğrafyasına açılan kapılardır.
Bu nedenle ad değişikliği yapılırken daha dikkatli olunmalı, bu konuda tarihçi, dilbilimci ve coğrafyacılardan oluşan uzmanların görüşlerine mutlaka başvurulmalıdır.
Çünkü her bir yer adı, binlerce yılın sessiz tanıklığını taşır.
O isimler silindikçe, tarih de yavaş yavaş unutulur.
Cumhuriyet Döneminde Adı Değiştirilen Köylerden Bazıları
Yeni Adı Eski Adı Yeni Adı Eski Adı
Aralık Başköy Bayraktutan Arapki
Babacan Kobi Çakırtaş Amarat
Kırçiçeği Kıraşbağı Çalpala Kiti
Saraçlı Pirço Sarıçoban Ağaver
Tarlabaşı Tezharabe Enginalan Pulur
Yenidoğan Ahura Gülpınar Muço
Koçkıran Dize Harmandöven Germeşof
Akyumak Kızılzekir Karaçomak Zor
Alkamer Almaner Özdemir Panik
Kaçardoğanşalı Kecer Suveren Orgof
Bostanlı Haşeri Üçkaya Ekerek
Gaziler Pernavut Beyoğlu Mirzehan
Güzeldere Kirempe Kartutan Karnik
Kayaören Kayaharebe Küçükova Pırsak
Ünlendi Demirsıhan Yüceotak Karaperçins
Yer adlarını korumak, yalnızca eski bir sözü yaşatmak değildir; bir milletin hafızasını diri tutmaktır.
Iğdır’ın tarihî isimleri de bu anlamda, hem Anadolu’nun hem de Türk dünyasının ortak kültür mirası olarak yaşatılmalıdı.
Yorumlar
Kalan Karakter: