28 Mayıs 1918’de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan, ilk anlaşmasını Osmanlı Devleti ile yaptı. 4 Haziran 1918’de Gürcistan’ın Batum şehrinde imzalanan bu anlaşma; siyasi, hukuki, ticari ve askeri alanlarda iki devlet arasında dostane ilişkilerin kurulmasını öngörüyordu.
Azerbaycan, anlaşmanın 4. maddesi uyarınca, İngiliz güçleri ile Ermeni ve Bolşevik çetelerin işgaline karşı Osmanlı’dan yardım istedi. Bu talep olumlu karşılandı ve Harbiye Nazırı Enver Paşa, kardeşi Nuri Paşa’yı bir ordu kurarak Azerbaycan’ın yardımına gitmesi için görevlendirdi.
Nuri Paşa, Filistin Cephesi’nden getirilen 106. ve 107. Piyade Alayları ile 56. Topçu Alayı’nın katılımıyla Kafkas İslam Ordusu’nu kurdu. Azerbaycan kolordusundan yapılan 1000 kişilik takviyeyle ordunun mevcudu 12 bine ulaştı. Bu kahraman Turan ordusu, güzergâhındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir’i düşman güçlerinden temizledikten sonra 15 Eylül 1918’de, 30 saat süren şiddetli çatışmaların ardından Bakü’yü kurtardı.
Kafkas İslam Ordusu, sadece Bakü’yü kurtarmakla kalmadı; petrol kuyularının Ermeniler tarafından yakılmasını önledi, Azerbaycan’ın başkentinin Gence’den Bakü’ye taşınmasına zemin hazırladı. 6 ay boyunca Azerbaycan ve Dağıstan’da kanlı savaşlara giren bu küçük ama kahraman ordu, Mohaçkale ve Derbent zaferleriyle de tarihe geçti.
Ne yazık ki 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması gereği, Kafkas İslam Ordusu 16 Kasım’da Azerbaycan’dan çekilmek zorunda kaldı. Fakat kısa süreli varlığı, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün sağlanmasında ve bağımsızlığının korunmasında kalıcı izler bıraktı. Eğer Kafkas İslam Ordusu olmasaydı, Azerbaycan, Dağıstan ve Nahçıvan bugün belki de Rusya’nın bir vilayeti durumunda olacaktı.
Bu şanlı ordunun komutanı Nuri Paşa, savaş sonrasında İstanbul Sütlüce’de Türkiye’nin ilk silah fabrikasını kurdu. Ancak Türk’ün düşmanları onu rahat bırakmadı. 1949’da fabrikasına yerleştirilen bir bomba sonucu 27 arkadaşıyla birlikte şehit edildi. Nuri Paşa’nın mezarı bugün Edirne Şehitliği’nde yatmaktadır. Onun hatırasını yaşatmak için Bakü’de bir heykelinin dikilmesi, tarihimize ve kardeşliğimize yakışan bir görev olacaktır.
Kafkas İslam Ordusu Azerbaycan’dan çekilirken birçok subay ve askerini burada bıraktı. Bu kahramanlar Azerbaycan ordusunun bel kemiği olup genç Cumhuriyet’in askerlerini eğittiler. Bugün Azerbaycan’ın birçok bölgesinde bu şehitlerin mezarları bulunmaktadır. Türkiye’nin, kendi toprakları dışında en çok şehitliği Azerbaycan’da yer almaktadır. Bu kutsal emanetler, Azerbaycan halkı tarafından gözbebeği gibi korunmuş, Sovyetlerin en katı baskıcı dönemlerinde dahi sahiplenilmiştir.
Kafkas İslam Ordusu 1130 şehit, binlerce gazi verdi. Hayatta kalanları ise silah bırakmayıp Erzurum’daki 15. Kolorduya katılarak Türk Kurtuluş Savaşı’nın bel kemiğini oluşturdu. Ruhları şad, mekânları cennet olsun.
Kafkas İslam Ordusu’nun Bakü’yü kurtarması, “iki devlet, bir millet” tarihinin en parlak sayfalarından biridir. Bu sayfa bizim gurur kaynağımızdır ve ebediyen öyle kalacaktır.
Yorumlar
Kalan Karakter: