Rufat Gürel; “Azerbaycan’nın Bağımsızlığının 106 Yılı Kutlu Olsun”

Araştırmacı yazar Rufat Gürel; “Azerbaycan’nın Bağımsızlığının 106 Yılı Kutlu Olsun”

Azerbaycan 1813 Gülistan, 1828 Türkmençayı antlaşması ile Çarlık Rusya’nın işgaline uğradı. 1828 Türkmençayı antlaşmasıyla Azerbaycan Kuzey ve Güney Azerbaycan olarak iki kısıma ayrıldı. Aras nehrinin akışı istikametinde Kuzeyi Çarlık Rusya Güneyi Kaçar devletinde kaldı.

      Azerbaycan’ın Kuzey kısmı (1828-1917) yılları arasında 89 yıl Çarlık Rus işgalinde kaldı. 1917 Bolşevik ihtilali ile Ruslar bölgeden çekildi. Transkafkasya Federasyonu veya Kafkasardı Federatif Cumhuriyeti, Rus İmparatorluğu'nun çöküşü sonucunda, 1918'in Ocak ayından itibaren başlayan hazırlıkların ardından 22 Nisanda bugünkü Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan topraklarında oluşturulmuş federatif devlettir. 26 Mayıs 1918 tarihinde Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nın ve 28 Mayıs 1918 tarihinde Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ve Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin ilan edilmesi ile TDFC'nin varlığı sona ermiştir.

      Müslüman doğunun ilk demokratik cumhuriyeti" olarak kabul edilen Azerbaycan'ın bağımsızlığı, 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan Milli Şurası tarafından ilan edildi. Mehmet Emin Resulzade başkanlığındaki Milli Şura'nın kabul ettiği "İstiklal Bildirisi"nde ülkenin cumhuriyet sistemiyle yönetileceği belirtildi. Bağımsız Azerbaycan'da kısa sürede ekonomi, eğitim, din ve vicdan özgürlüğü alanında reformlar yapıldı, tüm yurttaşlara eşit haklar, kadınlara seçme hakkı tanındı.

       Azerbaycan hükümeti, Bakü Ermeni ve Bolşevik çetelerinin işgali altında olduğu için bir süre ülkenin ikinci büyük kenti Gence'de faaliyet gösterdi.

Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilk tanıyan Osmanlı devleti oldu. İki devlet arasında 4 Haziran 1918'de anlaşma imzalandı. Bu kapsamda dönemin Harbiye Nazırı Enver Paşa, kardeşi Nuri Paşa (Killigil) komutasında bir ordu kurarak Azerbaycan'a yardım gönderdi. “Kafkas İslam Ordusu" ismi verilen ordu, 15 Eylül 1918'de Bakü'yü kurtardı ve hükümet buraya taşındı. Kafkas İslam Ordusu, Bakü'nün kurtuluşu için yaptığı savaşlarda 1130 şehit verdi.

        Azerbaycan'da kısa sürede ekonomi, eğitim, din ve vicdan özgürlüğü alanında reformlar yapılarak ülke tarihinde ilklere imza atıldı. Irk, din, mezhep ve cinsiyet farkı gözetmeksizin tüm yurttaşlara eşit haklar tanındı. Azerbaycan, Müslüman doğuda kadınlara seçme hakkı tanıyan ilk ülke oldu. Ülkenin kendi para birimi ve posta pulları tedavüle girdi, Devlet Bankası ve Bakü Devlet Üniversitesi kuruldu. Dış tehditlere karşı 26 Haziran'da Azerbaycan kendi ordusunu kurdu ve bu ordunun oluşumunda Osmanlı subayları önemli rol oynadı. Hükümetin 27 Haziran 1918'de aldığı kararla, Türk dili, devlet dili olarak ilan edildi. Daha önce çoğunda Rusça eğitim yapılan ortaokullarda, Türkçe eğitim yapılması zorunlu kılındı. 7 Aralık 1918'de 120 sandalyelik parlamento faaliyete başladı. Ülkedeki tüm siyasi parti ve etnik grupların temsil edildiği parlamento, faaliyet gösterdiği 17 ay süresince 230 yasa tasarısını kabul etti.

      Bağımsızlığını 23 ay sürdürebilen Azerbaycan Cumhuriyeti, 28 Nisan 1920'de Sovyet ordusunun ülkeyi işgaliyle son buldu. Azerbaycan 71 yıl Sovyetler Birliğinin işgalinde kaldı. Azerbaycan 89 yıl Çarlık Rusya 71 yıl Sovyetler Birliği olmak üzere 160 yıl Rus işgalinde kaldı. Azerbaycan'ın kurucusu olarak kabul edilen Mehmet Emin Resulzade'nin, "Bir kere yükselen bayrak bir daha inmez" sözleri, yıllar sonra tüm Azerbaycanlılar için slogan haline geldi. Azerbaycan, Sovyetlerin dağılmasının ardından tekrar 18 Ekim 1991 yılında bağımsızlığını ilan etti. Bağımsızlık bildirgesinde, ülkenin, 1918-1920 döneminde faaliyet gösteren Azerbaycan Cumhuriyeti'nin varisi kabul edildiği belirtildi.

     İlk demokratik Türk Cumhuriyeti olan Azerbaycan Türk ve Turan dünyasının öncü lokmatifi, Türk dünyasını birleştirip taze tutan bir yapıya sahiptir. Bir millet iki devlet olduğumuz kardeş ülke Azerbaycan Türk dünyasının göz bebeğidir. Atatürk'ün Azerbaycan'ın kurucusu Resulzade'ye mesajı:

"...Men dünyaya senden üç sene erken göz açmışam. Ancag Türk aleminde Türkün bayrağını sen galdırmışsan ve bayrag enmesin deye, men senin elinden alıb Türkiye üzerinde dalğalandırmışam. Enmez demişsen bu bayrag, enmeyecektir"

       28 Mayıs kardeş Azerbaycan Cumhuriyetinin ilanını 106 yıl dönümü. Bu münasebetle başta Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk, Azerbaycan Cumhuriyetinin kurucusu Mehmet Emin Resulzade olmak üzere ahirete giden tüm şehitlerimizi rahmet ve saygı ile yad ediyorum. Ruhları şad mekanları cennet olsun. Tüm Türk dünyasının ve Azerbaycanlı kardeşlerimizin Cumhuriyet günü kutlu olsun.